Iedereen moet meetellen
Veel, té veel mensen hebben moeite om rond te komen. Alsof hun situatie nog niet moeilijk genoeg is, zien ze vaak hun grondrechten beknot. Dat kan niet. Wij zijn allemaal volwaardige burgers. Bovendien is er voldoende rijkdom zodat iedereen het goed kan hebben. Maar dan moeten overheden rechtvaardige beleidskeuzes maken.
Het Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting publiceerde onlangs zijn tweejaarlijks verslag en conclusies over het thema ‘Armoede en burgerschap’. Tal van verenigingen en burgers in België deelden hun ervaringen inzake armoede en herinnerden eraan dat volwaardig staatsburgerschap vaak symbolisch wordt afgenomen van armen.
Vooroordelen zijn hardnekkig, en zij die niets hebben worden vaak als kinderen behandeld. Mensen in armoede lijden enorm onder het gebrek aan erkenning vanwege een samenleving die hen beschouwt als nietsnutten die niet in staat zijn om hun leven en dat van hun gezin zelf in handen te nemen.
Gelijkheid?
“Mensen in extreme armoede ervaren dat ze niet als burgers worden erkend, en dat ze vaak zelfs niet als volwaardige mensen worden beschouwd. Bijgevolg functioneert alles alsof mensenrechten voor hen niet gelden.”
Armen zien hun toegang tot grondrechten vaak beknot. Sociale bescherming neemt af en daarmee ook de mogelijkheden om gezins-, beroeps- en sociale verantwoordelijkheden op te nemen. In het verslag wordt onder meer de nadruk gelegd op de verhoogde degressiviteit (daling in de tijd) van de werkloosheidsuitkeringen, waardoor onzekerheid toeneemt voor mensen die sowieso al permanent in de put zitten.
Complex
“De variatie in de bedragen van de uitkeringen maakt het onmogelijk om een budget op te stellen, zelfs op korte termijn. Door de verhoogde degressiviteit wordt het moeilijker om de huur of de kosten voor gezondheidszorg te betalen en neemt het risico op schuldopbouw toe”, aldus het Steunpunt tot bestrijding van armoede.
De voortdurende evolutie van de sociale regelgeving en de toenemende complexiteit ervan maken het ook voor iedereen moeilijk zich correct te informeren over zijn rechten. Er is een groot risico op fouten en een slechte toepassing van de wet. Daar waar zelfs professionals door de bomen het bos niet meer zien, is het voor uitkeringsgerechtigden zeer moeilijk om accurate en begrijpelijke informatie te vinden.
Meetellen
Een andere pijnlijke maatregel is de beperking van de inschakelingsuitkering in de tijd. Tienduizenden mensen hebben in 2015 en 2016 het recht op deze uitkering gewoonweg verloren. Een brutale en onrechtvaardige situatie.
“Ik heb altijd alle nodige papieren gehad, steeds naar werk gezocht. En u zegt mij nu dat het gewoon zo is? Dat met de nieuwe wet de mensen zomaar worden buiten gezet? Het is alsof we niets meer waard zijn. We worden aan de kant geschoven, zo voelde ik dat echt aan. Je telt niet meer mee in de ogen van de maatschappij.” Bovenstaande getuigenis komt uit de studie van de onderzoekers Marc Zune, Didier Demazière en Elise Ugeux, ‘Les expériences de l'exclusion du chômage’ (april 2017).
Verlies van rechten
Het toont aan in welke mate armoede nevenschade zoals uitsluiting en minachting veroorzaakt. Dit leidt tot het verlies van rechten, maar ook van het zelfvertrouwen en zelfs de identiteit. Arme of zeer arme gezinnen durven zich gewoonweg niet meer uit te drukken of vragen waar zij, als burgers, vanzelfsprekend recht op hebben. En dat heeft negatieve gevolgen.
Zo zien we bijvoorbeeld dat "dat mensen in armoede hun recht om hun woning onbewoonbaar te laten verklaren, niet uitoefenen, omdat ze op het einde van de rit uit hun huis worden gezet en er te weinig mogelijkheden voor herhuisvesting zijn. De eigenaar is verantwoordelijk, maar het zijn de huurders die de gevolgen dragen.
Adres
Hoewel huisvesting geen voorwaarde is om burger te zijn, is het één van de sleutels om toegang te krijgen tot allerlei rechten. Het is noodzakelijk ingeschreven te zijn in het bevolkingsregister van een gemeente om officiële documenten te krijgen, een identiteitskaart ...
Wie niet ingeschreven is, verliest de mogelijkheid tot uitkeringen waarop hij of zij recht heeft, om geïnformeerd te worden over een juridische procedure en zichzelf bijgevolg te verdedigen, om zelf juridische stappen te ondernemen, om te stemmen.
“Wanneer je geen adres hebt, geen papieren, dan besta je niet, dan ben je onzichtbaar.”
Geen erkende woning, geen rechten
Een situatie die bekend is bij heel wat buitenlanders zonder papieren in België, maar zij zijn niet de enigen. Velen verliezen plotseling de toegang tot fatsoenlijke huisvesting, na een tegenslag, een faillissement. Ze moeten dan een beroep doen op noodoplossingen om niet op straat te belanden, als dat kan. Ze verblijven in een kraakpand, een caravan, een garage, een onbewoonbaar huis, of in een woning van een huisjesmelker. Dit zijn ‘oplossingen’ die tijdelijk inspelen op de behoefte om een dak boven het hoofd te hebben, maar niet voldoen aan de criteria voor een erkende woning en dus geen toegang geven tot rechten.
Hoewel de oplossing van het referentieadres (brievenbus) in een OCMW of ergens anders bestaat, is dit geen afdoende antwoord op het huisvestingsprobleem. In 2016 waren er 9.000 mensen in België ingeschreven in hun gemeente dankzij zulk een referentieadres.
Inbreuk op de privacy
“Men dwingt arme gezinnen tot openheid, daar waar anderen hun privéleven onaantastbaar is.” Controles bij ‘samenwonende’ uitkeringsgerechtigden thuis, vermeende fraudeurs, financiële sancties tegen mensen die samen willen leven, inkomensdiscriminatie op de huurmarkt: mensen in armoede worden geconfronteerd met aanvallen op hun privacy die niet-armen niet kennen.
Wanneer twee ouders die elk een leefloon ontvangen, een nieuw samengesteld gezin willen vormen, is het financiële verlies enorm. Een deelnemer aan het rapport getuigt: een alleenstaande man met een kind en een alleenstaande vrouw met een kind, die elk een leefloon van bijna 1.200 euro ontvangen, zullen samen nog slechts 1.200 euro krijgen, geen 2.400 euro. In feite komt het neer op een sanctionering van het gezin. Dit bewijst dat de uitkeringen in België verhoogd moeten worden om het armoederisico voor uitkeringsgerechtigden weg te nemen.
Het is tijd om stil te staan bij het beleid inzake de toegang tot behoorlijke huisvesting, de regelgeving inzake samenwonen en de voortdurende discriminatie van de allerarmste gezinnen. Het moet anders.