Sociaal-economische barometer: waarom méér samenleving goed voor ons is

Na bijna twee jaar coronacrisis maken we de stand van zaken op in de sociaal-economische barometer 2021. Wie zijn de mensen die onze samenleving recht houden? Wie valt er door de mazen van het net? En wat zijn de kansen die we moeten grijpen om sterker uit deze crisis te komen?

Gezondheidszorg, sociale zekerheid en sociaal overleg: onze buffers voor de coronacrisis

Onze economie herstelt sneller dan voorzien en zit eind 2021 reeds boven het pre-corona niveau. Dit heeft allereerst te maken met onze gezondheidszorg. We krijgen hier waar voor ons (belasting)geld: we geven minder uit per persoon dan in onze buurlanden, maar leveren een hogere kwaliteit. De boodschap is hier duidelijk: investeren, niet besparen. Vervolgens heeft onze sociale zekerheid onze economie mee draaiende gehouden dankzij het systeem van tijdelijke werkloosheid. Zonder dit systeem zou de schade veel groter geweest zijn. Ten derde zorgde het sociaal overleg mee voor de goede uitvoering van de coronamaatregelen. Zo verspreidden de sociale partners samen een generieke gids ‘veilig terug aan het werk’ en begeleidden de invoering van het telewerk.

De coronacrisis legt onze kwetsbare plekken bloot

Niet iedereen blijkt echter gelijk te zijn voor het virus. Er bestaat nog altijd een gezondheidskloof tussen arm en rijk, die zelfs je levensverwachting mee bepaalt. De armste huishoudens kennen een relatief groter inkomensverlies. Zij werken vaker met flexibele en tijdelijke contracten, die als eerste sneuvelden bij het begin van de crisis.

Meer en meer mensen vallen ook door de mazen van het net van de sociale zekerheid. In 2020 gingen er meer en meer mensen per maand naar de voedselbanken, en steeg het aantal aanvragen voor leefloon - vooral van vrouwen. De crisis heeft de genderkloof in België op schrijnende wijze duidelijk gemaakt, met een torenhoge toename van huiselijk geweld op vrouwen die veel vaker hun werk opgeven om voor de kinderen te zorgen. In het hart van deze crisis zijn veel van de ‘helden’ in realiteit ‘heldinnen’.

Het aantal (fysiek of psychisch) langdurig zieken in België bleef stijgen tot bijna een half miljoen. Ook hier treft de crisis vrouwen harder en hebben ze meer depressies en burn-outs. Zeer veel Vlamingen hebben nog altijd geen werkbaar en wendbaar werk; voor 1 op 2 van hen is de werkstress (acuut) problematisch.

De dramatische overgang naar telewerk en afstandsonderwijs legde ook de - vaak vergeten - digitale kloof bloot: meer dan de helft laagste inkomens heeft nauwelijks digitale vaardigheden, in schril contrast met de hoge inkomens. Een snel digitaliserende maatschappij mag  niet aan deze ongelijkheid voorbij gaan.

Lessen uit de coronacrisis: de weg vooruit

De weg vooruit ligt duidelijk in de herwaardering van onze lonen. Deze evolueren niet mee met de welvaartsstijging en lopen sinds de (herziening van) de loonnormwet achter op de productiviteit. Ondertussen gaan productiviteitswinsten meer en meer naar bedrijven en aandeelhouders en wordt de koopkracht van de gezinnen aangetast.

We moeten dan ook onze sociale zekerheid versterken en de lekken dichten. We lopen jaarlijks miljarden mis, vooral omwille van alternatieve loonvoordelen die geen bijdrage aan de sociale zekerheid leveren.

Ook onze overheidsinvesteringen moeten omhoog. De rentelasten zijn sinds de gouden jaren ’50 nog nooit zo laag geweest en er is ruimte om te investeren in een rechtvaardige transitie. Om te beginnen moeten we de energiearmoede aanpakken.  1 miljoen gezinnen maakt gebruik van de sociale tarieven. De laagste inkomens geven relatief gezien ook veel meer van hun budget uit aan energie.

Ten slotte moeten we de groeiende ongelijkheid aanpakken in België. De 10% rijkste gezinnen in België heeft bijna de helft van alle vermogen in bezit, terwijl de armste 10% schulden heeft.

De pandemie heeft onze blik op scherp gesteld: angst, populisme en besparingen verzwakken onze fundamenten. We moeten ons sociaal-economisch model daarentegen sterker maken. Laat ons investeren in meer samenleving. Daar ligt onze sterkte.

Lees hier de volledige sociaal-economische barometer editie 2021.