Niet minder mobiliteit, maar andere mobiliteit

maandag, 03 December 2018
Nieuws

Gratis openbaar vervoer betaalt zichzelf terug. Betere verkeersdoorstroming, betere luchtkwaliteit en toegenomen vrijheid om te gaan en staan waar je wil. Het is een kwestie van gezond verstand.

Een veranderende mobiliteit betekent niet dat we plots met z’n allen thuis opgesloten gaan zitten. Het betekent net dat er méér opties beschikbaar worden voor alle Belgen.

Luchtkwaliteit

We kunnen er niet meer omheen. Dankzij het harde werk van actiegroepen en ongeruste burgers neemt de aandacht voor onze luchtkwaliteit toe. Ook in ons land is de situatie ronduit dramatisch te noemen. Naast industriële clusters in China en India, behoren ook Parijs, Antwerpen en bij uitbreiding de rest van Vlaanderen tot de meest vervuilde plekken op aarde. De concentraties stikstofdioxide, dat vrijkomt bij de verbranding van fossiele brandstoffen, moet de alarmbellen doen rinkelen, zo stelt een onderzoek van Greenpeace.

Beleidsmakers lijken niet gehaast om in actie te schieten. Antwerps burgemeester Bart De Wever, geconfronteerd met de slechte cijfers voor zijn stad, stelt dat “hij niet kan toveren.” Dat is zich er makkelijk vanaf maken.

In Antwerpen wordt met de nodige fanfare de bouw van een nieuwe cruiseterminal langs de Schelde aangekondigd. Ze vertellen er helaas niet bij dat dit ongeziene luchtverontreiniging met zich meebrengt. Een groot cruiseschip stoot even veel fijn stof uit als één miljoen auto’s. De meeste schepen varen op zware stookolie en de verbranding ervan zorgt voor immense hoeveelheden stikstof, fijnstof, zwavel en nog meer van dat lekkers. Voor de toeristen aan boord is het alsof ze in de meest vervuilde steden ter wereld zonnebaden. Zelfs een korte blootstelling aan wat er uit de enorme schoorstenen komt, kan al schadelijke gevolgen hebben.

Dichtgeslibde wegen

Als het gezondheidsaspect niet kan  overtuigen – hetgeen ons zou verwonderen, gezien de ernst van de situatie – kunnen praktische overwegingen dat misschien wel.

Een tien- of twintigtal jaar geleden konden we de file ’s ochtends en ’s avonds vermijden door wat vroeger of later te vertrekken. Dat is vandaag niet meer het geval. De verkeersopstoppingen beginnen steeds vroeger en eindigen steeds later. Het gevolg is dat op zo goed als elk uur van de dag onze wegen dichtslibben. Tegenwoordig staat de automobilist ook stil tussen 10 en 15 uur, doorgaans de minst filegevoelige tijdsspanne. “De tijd dat het enkel druk was tijdens de spits zelf is voorbij”, zegt VRT-verkeersanker Hajo Beeckman. Als we op deze manier doorgaan, kunnen we in 2028 enkel nog om drie uur ’s nachts op een vlotte manier over de Brusselse of Antwerpse ring.

Alternatieven bestaan

We staan met z’n allen stil in onze blikken vierwieler. Op elk uur van de dag. We ademen tegelijkertijd massaal giftige stoffen in, of we nu in de wagen zitten of in de stad rondwandelen. Vanuit rationeel oogpunt is het pure waanzin om op deze weg verder te gaan. Het is waanzin om miljarden te blijven spenderen aan bedrijfs- en salariswagens en op hetzelfde moment te besparen (of de “efficiëntie verhogen”, zoals men ook wel eens zegt) op openbaar vervoer met trein, tram en bus.

Tegenover die waanzin pleiten we voor een radicale ommekeer. Openbaar vervoer hoort gratis of zo goed als gratis te zijn, waardoor mensen de wagen laten staan en tegelijkertijd mobieler worden. Grote steden opperen steeds vaker het idee om openbaar vervoer volledig gratis te maken in de strijd tegen milieuvervuiling. Dit is een gezond-verstand-oplossing.

In Tallinn, de hoofdstad van Estland, is openbaar vervoer al jaren gratis voor alle inwoners. Dit is ingevoerd na een referendum. In het Franse Duinkerke gingen ze in september van dit jaar nog een stap verder. Bussen – want trams en treinen hebben ze niet in de stad – zijn er gratis voor iedereen, de 200.000 inwoners én bezoekers.

Gratis openbaar vervoer geeft de inwoners een toegenomen gevoel van vrijheid, vooral voor jongeren en ouderen, die om voor de hand liggende redenen minder makkelijk de auto nemen. Het gaat om sociale, solidaire systemen, waaraan iedereen bijdraagt.

Wie gaat dat betalen?!

Iedere keer staat er wel een conservatief politicus op die met veel verontwaardiging vraagt hoe we dat allemaal gaan betalen. Valt het je ook op dat deze vraag enkel gesteld wordt als het gaat om voorstellen die de burgers van dit land ten goede komen? Uitkeringen en pensioenen naar een hoger niveau tillen: wie gaat dat betalen? Gratis openbaar vervoer: wie gaat dat betalen? Als het echter gaat om voorstellen waar de burger helemaal niets aan heeft, zoals de aankoop van tientallen gevechtsvliegtuigen die dienen om elders in de wereld dood en verderf te zaaien, dan is er voldoende geld voorhanden en wordt er zelfs geschermd met heuse terugverdieneffecten.

De discussies over de betaalbaarheid van gratis openbaar vervoer houden doorgaans weinig steek. Er wordt immers zelden of nooit rekening gehouden met de kosten als gevolg van alles bij het oude te laten. Luchtverontreiniging kost in Europa elk jaar bijna een half miljoen doden, volgens het Europees Milieuagentschap. Een half miljoen! Elk jaar opnieuw. Hoeveel zou dit de maatschappij kosten? Veel meer dan een paar miljoen treintickets.

Zij die met de auto gaan werken in Antwerpen of Brussel staan op een jaar tijd gemakkelijk een hele werkweek in de file. Wat zou dat de maatschappij kosten? Veel meer dan een paar honderd gratis bussen. De pure gezondheidsgevolgen, zoals luchtwegaandoeningen en hart- en vaatziekten, worden gewoon genegeerd, ook al kosten die de sociale zekerheid miljarden. Als we dat allemaal in rekening brengen, dan lijken gratis treinen en bussen wel een koopje.

De discussie over de betaalbaarheid is dus een valse discussie. Het zijn slechts afleidingsmanoeuvres om te voorkomen dat mensen de alternatieven zien. De externaliteiten – zoals die kosten worden genoemd die op de maatschappij als geheel worden afgeschoven – lopen in de vele miljarden en worden bewust of onbewust genegeerd. Bovendien – je kan het zo absurd niet bedenken – betalen alle inwoners van dit land eigenlijk mee aan hun eigen vergiftiging. Jaarlijks gaat er zo’n vier miljard euro naar ruim 600.000 bedrijfswagens, die allemaal staan te puffen op de compleet verzadigde autosnelwegen.

Politieke moed

Het is hoog tijd voor politieke moed. In Parijs gingen onze regeringen in 2015 een engagement aan om de klimaatverandering binnen de perken te houden. Gratis openbaar vervoer zou een mooie stap zijn in de goede richting. De praktische gevolgen en de gezondheidseffecten maken zulk een investering onmiddellijk de moeite waard, zeker op een planeet die stilaan in brand staat. In tegenstelling tot F35-gevechtsvliegtuigen, betalen gratis treinen, trams en bussen zichzelf wél terug.

Lees ook